Geschreven door Alice Péretié

Misschien bestaan draken echt, en misschien meer in de vorm van een klein en oeroud schepsel. Een schuw en geheimzinnig zoogdier dat zich nederig voedt met mieren en termieten, dat zich tooit met een pantser van gouden, bronzen of glanzend zwarte schubben. Dit bijna mythische dier wordt door sommigen beschouwd als een heilige geest die verantwoordelijk is voor de altijd gezegende regens, en staat centraal in vele tradities over de hele wereld. Toch is het ook een tragisch doelwit voor de wereldwijde, illegale en verwoestend efficiënte handel in wilde dieren, met tot 2,7 miljoen schubdieren per jaar gestroopt. Hoewel van groot belang binnen zowel ecologische als culturele geloofssystemen, was het grootste deel van de westerse wereld tot 2020 en Covid-19 nauwelijks op de hoogte van het bestaan van deze dieren. Hoewel het verband tussen de markten voor nat vlees, vleermuizen, schubdieren en de huidige pandemie nog niet is bevestigd, heeft het afgelopen jaar schubdieren onder de aandacht van miljoenen mensen gebracht. En aangezien het meest verhandelde zoogdier ter wereldHet werd tijd.

Toch bestaat de kans dat deze fascinerende dieren verdwijnen voordat de wereld te weten komt hoe uniek ze werkelijk zijn. Zou u geraden hebben dat schubdieren een tong hebben die even lang is als hun lichaam, dat ze zich 's nachts geruisloos voortbewegen als vriendelijke geesten (of overdag in het geval van het zwartbuikschubdier), dat hun belangrijkste verdedigingsmechanisme bij dreiging erin bestaat zich op te krullen in een bal en te verstijven? Dat de moeders hun jongen op hun rug dragen en elk jaar slechts één jong ter wereld brengen? Misschien heb je inmiddels een glimp van ze opgevangen toen de schubdieren in 2020 internationaal in de schijnwerpers stonden. Als dat het geval is, zult u waarschijnlijk ook gelezen of geweten hebben dat uit de 8 nog bestaande schubvissoorten, verspreid over Afrika en Azië, die alle in de komende twee decennia met uitsterven worden bedreigd.

Als een vinylplaat die op repeat staat, klinkt dit verhaal maar al te bekend. Een verhaal van dieren die tot uitsterven worden gedreven, voortdurend worden geoogst voor hun lichaamsdelen. Het beruchtste voorbeeld is misschien wel dat van neushoorns, waarop herhaaldelijk wordt gejaagd voor hun keratine hoorns, of van olifanten die worden gedecimeerd voor hun ivoren slagtanden. In het geval van deze kleine dennenappelzoogdieren gaat het om hun keratine schubben, die in Azië tot poeder worden vermalen omwille van hun geneeskrachtige eigenschappen, en in veel mindere mate in traditioneel Afrika muthi. Aan de ene kant een internationaal illegaal en crimineel netwerk dat een zeer oud dier met uitsterven bedreigt. Aan de andere kant een dier dat een belangrijke rol speelt in ecologische systemen en de kern vormt van duizenden jaren oude traditionele geloofsovertuigingen. Maar de gelijkenissen houden hier op. Achter de handel in weegschalen gaat een werkelijk ingewikkeld en fascinerend web schuil waarin cultureel erfgoed, noties van rechtvaardigheid en inherente complexiteiten verweven zijn. Maar ook oplossingen.

Chengeta werkt hard op het terrein om de handel in wilde dieren te ontmantelen, en om uiteindelijk een einde te maken aan stroperij. We trainen en begeleiden rangers in heel Afrika met een uitgebreid programma dat ervoor zorgt dat wildlife beschermers in de frontlinie goed zijn uitgerust in termen van vaardigheden, organisatie en middelen. Alleen al in het afgelopen jaar heeft Chengeta onderzoeken, analyses, begeleiding en training gegeven aan bijna 1000 rangers in 6 landen in Afrika om rangers en gemeenschappen veilig te houden in het aangezicht van illegale activiteiten. En hoewel Chengeta's missie zich schijnbaar richt op rangers, is ons belangrijkste doel om de acties en stemmen van lokale gemeenschappen te versterken en te versterken, door op grondniveau te opereren en natuurbehoud te verweven met lokale perspectieven.

"Degenen die niet bereid zijn met de wet samen te werken, degenen die zich met criminele activiteiten bezighouden, proberen we te stoppen door ze tegen te houden of af te schrikken., verklaart Rory Young, CEO en oprichter van Chengeta Wildlife. Mensenhandelbestrijding omvat zwaar analytisch en onderzoeksgericht werk voor zowel reactieve als proactieve protocollen, met een sterke nadruk op het laatste. Proactieve onderzoeken werken op een preventieve basis, waarbij netwerken worden uitgeschakeld voordat zij in werking treden, en voordat zij uitgroeien tot iets oncontroleerbaars dat zich over de grenzen kan verspreiden om zich op internationale markten te begeven. Elke stap in het proces van de bestrijding van mensenhandel wordt zorgvuldig gecontroleerd, overwogen en gepland.

De speurhonden die Chengeta gebruikt, hebben geleerd schubben van schubdieren en ivoor op te sporen - ze zijn zo bekwaam dat ze het geritsel van een schub achterop een motorfiets kunnen opmerken, motor aan. Rangers worden opgeleid om specifieke protocollen toe te passen bij een levende inbeslagneming, en de samenwerking met lokale projecten is erop gericht de kennis te vergroten over wat te doen met specifieke soorten zoals schubdieren (identificatie, behandeling, enz.): het gaat niet alleen om het arresteren van stropers. Rangers spelen een belangrijke rol onder hun gelijken, door actieve communicatie, gemeenschapsvoorlichting, lokale educatie en betrokkenheid te faciliteren om bewustzijn te verspreiden en milieucriminaliteit te voorkomen. Door de gemeenschap en haar wilde dieren te beschermen, schrikt de aanwezigheid van de rangers diegenen af die zowel de sociale en culturele regels als de wet willen overtreden. "Maar fundamenteel is het doel om stroperij te stoppen, en geen rangers meer nodig"zegt Rory.

En inderdaad: het ontwikkelen van ranger-vaardigheden, samenwerking, het verzamelen van informatie, analytisch werk zijn essentiële onderdelen van het ontmantelen van netwerken, maar lokale factoren die daartoe bijdragen, zoals armoede, gebrek aan bewustzijn of honger, moeten worden aangepakt als we een einde willen maken aan de handel.

Een van de beschermde gebieden waar Chengeta het meest bij betrokken is, is het complex van beschermde gebieden Dzanga-Sangha in de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR), een tropisch land in het Congobekken dat niet aan zee grenst. De handel in schubdieren is hier verbonden met de lokale en regionale handel in wild vlees of "bushmeat" in het gebied, wat mede verklaart waarom het sluiten van netwerken een vrij complexe aangelegenheid is. "Terwijl we de netwerken van ivoorstropers in sommige opzichten kunnen opdoeken, is dat bij schubdieren veel subtieler", legt Rory uit. Hij gaat verder in op de verschillen tussen complexe en eenvoudige criminaliteit: ivoorstroperij is een proces met vele stappen, en de zwakke punten liggen in de complexiteit ervan. Van de organisatie en planning van de stroperij tot het leveren van munitie, het opleiden van de stropers, het vinden van dragers voor voedsel en ivoor, het jagen, het opslaan van het ivoor en het op de markt brengen ervan, is veel meer voorbedachtheid vereist dan bij bushmeatstroperij. Makkelijker om uit te glijden, een fout te maken en uiteindelijk te worden stilgelegd. Een beetje zoals een bank beroven versus een horloge stelen op straat en wegrennen.

Voor bushmeat is de jacht veel eenvoudiger. Iemand gaat erop af, vindt en vangt een schubdier, eet of verkoopt het vlees, en bewaart de schubben lange tijd tot er een markt opengaat. Een jacht waarvoor geen zware kaliberwapens nodig zijn: schubdieren zijn kleine en zeer goed te verbergen dieren die in een mand of een rugzak passen. De situatie wordt ingewikkelder als we ons wenden tot het Congobekken, waar schubdieren een populaire lokale delicatesse zijn, en nog steeds relatief veel voorkomen - hun alarmerende afname is vrij recent. "Het kan voor de mensen ter plaatse heel verrassend zijn als we hen vertellen over de bedreiging van deze dieren", herinnert Dr Carolyn Robinson, Chengeta's directeur van Sociocultureel Onderzoek en Gemeenschapsonderzoeken inderdaad - uitsterven bestaat niet als een concept in veel Afrikaanse geloofssystemen. Twee van de vier Aziatische schubdieren zijn ernstig bedreigd. Hun vlees wordt als luxegerecht gegeten en hun schubben worden in traditionele geneesmiddelen gebruikt. Daarom zien we nu een transcontinentale verschuiving in de toeleveringsketen, nu de vraag zich richt op Afrikaanse soorten. die als overvloediger worden beschouwd - vooralsnog. Witbuik- en reuzenschubdieren zijn onlangs door de Internationale Unie voor het behoud van de natuur (IUCN) van de lijst van bedreigde soorten naar de lijst van bedreigde soorten verplaatst. Maar in Afrika, en met name in Centraal-Afrika, jagen lokale gemeenschappen al millennia op schubdieren, en zowel mensen als dieren hebben zich voortdurend naast elkaar ontwikkeld, in een roofdier-prooi dynamiek die door de soort goed wordt getolereerd... tot nu.

De tijd dringt voor olifanten en schubdieren, en we hebben gewoon geen tijd om te wachten tot de markten stilvallen. "Wij geloven dus in het aanvallen van alle stappen van het proces", verklaart Rory stellig. En in dat opzicht, Chengeta en onze partners ondersteunen het outreach potentieel en de positieve relaties met gemeenschappen die rangers hebben als ze in het park werken.

Empowerment van gemeenschappen impliceert langzame instandhouding en methoden op lange termijn die uiteindelijk het aantal criminele netwerken verminderen. Honger en armoede, gekoppeld aan belemmeringen voor de toegang tot gezondheidszorg, schoon water en een betrouwbaar inkomen, kunnen belangrijke drijfveren zijn voor mensen die hun kinderen moeten voeden en naar school sturen, en geen andere haalbare alternatieven zien. "Het is te gemakkelijk om groepen mensen te demoniseren voor de keuzes die ze maken. Een potentiële stroper wordt door netwerken op dezelfde manier uitgebuit als mensen in het westen en andere culturen worden uitgebuit als ze zich in een kwetsbare situatie bevinden"legt dr. Robinson uit.

Hoe definieer je stroperij, vooral wanneer lokale gemeenschappen al millennia lang zelfvoorzienend jagen? Waar trek je de grens, als hedendaagse wetten over de jacht op soorten niet noodzakelijkerwijs zinvol zijn voor diegenen wier levenswijze afhankelijk is van toegang tot het bos? Het gaat er niet om gemeenschappen te romantiseren of te demoniseren, het gaat er gewoon om een reeks schalen te observeren waaraan de bedreigingen van de jacht (en het stropen) kunnen worden afgemeten, terwijl we proberen de percepties te veranderen. Het probleem ontstaat wanneer schalen elkaar beginnen te overlappen: in sommige gebieden zijn schubdieren het doelwit van crimineel georganiseerde groepen mensen voor de handel. In andere gebieden kan een boer of jager in het bos op een schubdier zijn gestuit en het hebben meegenomen om extra inkomsten te verwerven door het vlees op een plaatselijke markt te verkopen.

Vanuit antropologisch oogpunt en vanuit het oogpunt van milieurechtvaardigheid verwijst stroperij naar grootschalige illegale handelsnetwerken die handelen in ivoor, schubben, neushoornhoorns en andere met in het wild levende dieren verband houdende producten. En dat is het - er blijven grijze gebieden bestaan wat betreft de definitie van stroperij versus jacht. De volgende schaal is de jacht op bushmeat (van hoefdieren en primaten, zoals apen en duikers, en andere soorten) voor de internationale vleesmarkten. Steeds meer lijkt de vraag naar wild vlees in stedelijke gebieden toe te nemen, een toenemende bedreiging die de in moeilijkheden verkerende populaties van wilde dieren onder druk zet. Ten slotte wordt de zelfvoorzieningsjacht, de kleinschaliger jacht voor de lokale markt en voor zelfvoorziening, als een minder grote bedreiging beschouwd.

Hoewel Chengeta zwaar werkt op illegale netwerken en smokkel, is dit niet hoe de meerderheid van de gemeenschap dieren in dit gebied ervaart "Linguïstisch, in CAR, het woord voor 'vlees' en 'dieris hetzelfde. Bij foragers bijvoorbeeld leer je begrijpen dat vlees niet zomaar vlees is: het heeft sociale, culturele en economische waarden, het geeft aan hoe goed je in staat bent om je gezin te onderhouden., breidt Dr. Robinson uit. In een in 2011 gepubliceerde studie werd vastgesteld dat Centraal-Afrikaanse jagers die minder vlees in hun dieet hadden, vanuit medisch oogpunt tekenen vertoonden die verwant zijn aan depressie. Vlees is een bron van eiwitten, die in voldoende hoeveelheden nodig zijn om in leven en functioneel te zijn: het is ook een belangrijke voedingsgroep die door bijna alle etnische en linguïstische groepen in het Congobekken wordt geconsumeerd. Zij eten traditioneel kleine dieren, zoals stekelvarkens, duikers, ratten...en schubdieren. "Hen nu zeggen dat ze geen schubdieren mogen eten is net zoiets als een Italiaan zeggen dat hij geen tomaat meer op zijn pizza moet doen", grappen Rory.... waaruit blijkt hoe ongelooflijk belangrijk culturele perceptie is om vooruitgang te boeken op het behoudsfront. "Als iemand me vraagt om advies te geven over een project dat de plaatselijke bevolking zou vertellen om te stoppen met het eten van bushmeat in het Congobekken, zou ik gewoon weigeren", legt dr. Robinson uit. Het is niet aan ons om mensen te vertellen wat ze moeten doen - wat ongelooflijk contraproductief kan zijn - noch om een bron van levensonderhoud en inkomen weg te nemen, vooral niet als buitenlandse natuurbeschermers die onbedoeld nieuwe vormen van kolonialisme kunnen bestendigen.

In plaats daarvan luisteren we, praten we, en luisteren we nog meer. Meer dan ooit moeten we in staat zijn om perspectief en medeleven te bieden aan mensen - en niet alleen in natuurbehoud. Chengeta Wildlife Communities programma's werkt samen met gemeenschappen om lokaal gebaseerde, blijvende oplossingen te ontwikkelen voor de bescherming van natuurlijke hulpbronnen, waaronder zelfcontrolerende onderzoeken naar de afname van jagers met lokale jagers. Chengeta werkt ook aan de promotie en ondersteuning van een ander onafhankelijk gemeenschapsprogramma, het Sangha Pangolin Project (SPP). Het SPP is een werkelijk inspirerend lokaal onderzoeksinitiatief in het beschermde gebied Dzanga-Sangha - een klein initiatief met een enorm hart en een enorme missie. "Het is van het grootste belang dat we de lokale levenswijze en percepties begrijpen voordat we projecten gaan ontwerpen. We kunnen niet alleen maar van start gaan met veronderstellingen en verwachtingen, anders lopen we het risico dat we juist die mensen teleurstellen met wie we willen samenwerken., verklaart Tessa Ullmann, onderzoeker van de SPP. " Het SPP is er niet op gericht de consumptie van schubdiervlees te verminderen, maar wel mensen bewust te maken van de toenemende dreiging van de schubbenhandel en hen te ontmoedigen eraan deel te nemen erin ".

Empowerment van gemeenschappen begint met inzicht in de perceptie van verschillende etnische groepen, of het nu gaat om natuurbehoud en degenen die dat beoefenen, schubdieren, illegale handel of wat het betekent als een soort die een integrerend deel uitmaakt van hun cultuur, uitsterft. Cultuur is een zich voortdurend ontwikkelende en dynamische entiteit, die zich aanpast en reageert op veranderingen, net zoals soorten dat biologisch doen. Daarom is er veel communicatie nodig om op lokaal niveau de perceptie te veranderen en alternatieven te vinden of het bewustzijn te verspreiden. In lijn met Chengeta's benadering van communiceren met lokale gemeenschappen, leidde SPP een beschermingscampagne om van dorp tot dorp bekendheid te geven aan de benarde situatie van de schubdieren. "Wat ze zijn, wie wij zijn, waarom ze bescherming nodig hebben", zegt Tessa. Een eenvoudige, illustratieve en aangrijpende campagne die de boodschap afstemde op de verschillende etnische groepen die het Dzanga-Sangha-gebied bevolken: geen twee dorpen zijn hetzelfde. De BaAka bijvoorbeeld zijn jager-verzamelaars met een ongelooflijke kennis van en inzicht in het bos, die nauw verbonden is met hun begrip van evenwicht. Zij reageerden onmiddellijk op de ecologische gevolgen van het verdwijnen van de schubdieren. Evenzo waren Bantoe-stammen ontvankelijker voor het concept van nalatenschap en voor de vraag of hun kinderen en kleinkinderen tijdens hun leven naast schubdieren zouden kunnen groeien.

"We vragen mensen wat ze vinden van individuen aan het andere eind van de keten die veel geld verdienen en profiteren van de uitputting van het bos, in tegenstelling tot lokale gemeenschappen. We vragen: 'Wat als een deel van het vlees dat je vorige week hebt gejaagd in het bos of in je gemeenschap zou blijven? Dan zou er morgen meer zijn, wat betekent dat kinderen te eten kunnen krijgen, schoolgeld kan worden betaald". We moeten de mensen in staat stellen hun eigen beslissingen te nemen wanneer ze met verschillende perspectieven worden geconfronteerd"., verklaart Dr Carolyn Robinson.

De reacties op de bewustmakingscampagne waren overweldigend: mensen willen helpen, willen betrokken worden bij de bescherming van hun middelen van bestaan en hun nalatenschap, en de volgende fase van het betrekken van de gemeenschap is aangebroken. "Het vragenuurtje aan het eind was boeiend, omdat het ons hielp te begrijpen wat elk dorp van het vinden van alternatieven voor hun eiwitbronnen tot hoe zij een rol kunnen spelen bij het beëindigen van de handel., Tessa concludeert opgewonden.

In de begindagen van 2021 werd in Nigeria 8,8 ton schubdieren van schubdieren in beslag genomen. Terwijl de olifantenstroperij in de meeste gebieden waar Chengeta actief is, zoals de CAR en Mali, sterk is gedaald, "de schubbenbeweging van het schubdier is moeilijker te meten", legt Rory uit. De Rangers hebben steeds meer arrestaties verricht en steeds meer schubben in beslag genomen, maar het lijkt erop dat de handel in de hele regio (Kameroen, CAR, DRC) blijft escaleren, en dat de toename van de inbeslagnames misschien evenredig is met de toename van de handelsvolumes. De bestrijding van de illegale handel werkt goed, maar schubdieren zijn een te gemakkelijk en kostbaar doelwit, en daarom zijn lokale bestaansmiddelen meer dan ooit van cruciaal belang als schildwacht.

Op het front van de gemeenschap is er vooruitgang - maar langzaam behoud kost tijd. Met begeleiding van Chengeta heeft het Sangha schubdierproject een initiatief ontwikkeld om de lokale gemeenschap te betrekken bij het verzamelen van gegevens ter ondersteuning van het onderzoek en het begrip van de huidige schubdierdynamiek - het Communautair schubdier-monitoringproject (CPMP). Zij werken nauw samen met de BaAka in het bijzonder - wie beter te betrekken dan jager-verzamelaars met een ongelooflijke kennis van het bos? De jagers, uitgerust met GPS-trackers, verzamelen gegevens (tijd van waarneming, locatie, soort, activiteit) en houden het gebied in de gaten, waarbij ze ongebruikelijke bevindingen rapporteren...Meer dan alleen gebruik maken van inheemse kennis, is het CPMP een manier om de gemeenschap te betrekken bij het beschermingsproces, en om een stimulans te bieden om schubdieren in leven en in het bos te houden. Het is ontworpen met de bedoeling een alternatieve activiteit te bieden waarbij pangolins niet worden geconsumeerd, en die verder gaat dan toerisme of het uitsluitend steunen op buitenlandse natuurbeschermers.

Dergelijke informatie is van onschatbare waarde, omdat ze inzicht geeft in de aanwezigheid van individuen die specifiek op zoek zijn naar schubdieren - en aangezien schubdieren vrij gemakkelijk te vangen zijn, verhoogt een doelgerichte jacht de druk op de soort. Deze gerichte jacht legt de stijgende vraag naar schubben bloot, en laat zien hoe snel de handel zich verspreidt. Maar ze versterken ook de vastberadenheid van de stammen waarmee we samenwerken om er een eind aan te maken, en vergemakkelijken de sociale interne ordehandhaving. "Wij'hebben naast confiscatie ook vrijwillige overdracht van weegschalen waargenomen, wat niet alleen aantoont dat confiscatie alleen'maar suggereert dat communicatie ter plaatse wel degelijk werkt., zegt Dr Robinson. Plaatselijke gemeenschappen zijn veel meer bereid om informatie over stropers te delen, vooral omdat zij het begrip "overtreding" en "beroofd worden" begrijpen.

Bij gebrek aan exacte cijfers over de populatie schubdieren in Dzanga Sangha, bieden de inbeslagnames van schubdieren inzicht in de omvang van de gevolgen van de handel. SPP's analyse van de inbeslagname van de schubben in het hoofdkwartier van het Dzanga Sangha Reservaat, heeft geholpen informatie te verzamelen om de dynamiek van de handel te begrijpen, wat essentieel is voor een efficiënte bestrijding van de handel. En inderdaad - de weegschalen spreken. In december worden meer dieren in beslag genomen, vooral met Kerstmis en aan het eind van het jaar, wanneer meer wordt gejaagd. Dit kan wijzen op een toename van de stroperij van schubdieren in een bepaalde periode van het jaar. Volgens de door Tessa geanalyseerde inbeslagneming - die momenteel ongeveer 109 kg weegt - behoort 97% van de schubben toe aan witbuikschubdieren: zij zijn nachtdieren en gemakkelijker te bejagen, doelgerichter en komen (vooralsnog) vaker voor. Zwartbuikschubdieren zijn overdag actief en houden zich op in de boomtoppen, waardoor ze beschermd zijn tegen overbejaging, en reuzenschubdieren, de meest cryptische onder de schubdieren, zijn veel moeilijker te vinden. In de loop van de tijd is het van cruciaal belang om de inbeslagnames te blijven analyseren, om te zien of het aantal bejaagde schubdieren varieert en om te proberen de impact te meten die Chengeta en SPP hebben in het Dzanga-Sangha gebied. Voorlopig zijn meer gegevens nodig. Maar anekdotisch gezien lijkt het erop dat het uitzonderlijke werk van de SPP positieve effecten heeft.

Samenwerking, het delen van gegevens, informatie en analyses is nog nooit zo noodzakelijk geweest. Dankzij ongelooflijke partnerschappen zoals die tussen Chengeta, SPP, WWF, de EU en vele anderen is de strijd om het voortbestaan van snel verdwijnende dieren nog lang niet verloren. Pangolins zijn een oeroude soort, een belangrijk sociaal-ecologisch symbool dat de complexiteit illustreert die bestaat tussen cultuur en natuur, samenleving en ecosysteem. Maar zij zijn ook een opzienbarend symbool van de wanhopige noodzaak om interdisciplinaire gebieden van kennis, perceptie en vaardigheden met elkaar te verweven wanneer wij ons bezighouden met hun benarde situatie en netwerken die veel verder gaan dan alleen schalen.

Voor sommigen lijken schubdieren misschien ver weg, ongerelateerd, irrelevant. Fysiek gezien kan dit waar zijn, vooral omdat natuurbescherming vaak wordt gezien als een niche, of voor degenen die het zich kunnen veroorloven. Maar uiteindelijk belicht dit zachtaardige, bizarre, wonderbaarlijke schepsel de ingewikkelde verbanden tussen mens en natuur, mens en cultuur, mens en identiteit. En dat is iets dat ieder van ons zal raken. Om de briljante Sir David Attenborough te parafraseren, "itHet gaat niet alleen om het beschermen van de natuur, het gaat om het beschermen van onszelf.. Het is dezelfde strijd.

SHARE this article with your family, friends and colleagues to spread awareness of the plight of the pangolin. The reality is that they are not as well-known as some other species, so their need for people to hear their story and help to protect them is immense. Simply copy and paste the article link to share here: https://chengetawildlife.org/protecting-pangolins/

FOLLOW us on social media where we regularly share news on our wildlife protection work:

Facebook                instagram                twitter

DONATE to support our work to train rangers and ecoguards to protect wildlife including the pangolin. Please donate hier

Virtuele interviews met:

• Rory Young, CEO en mede-oprichter van Chengeta Wildlife
• Dr Carolyn Robinson, directeur van Sociocultureel Onderzoek en Gemeenschapsonderzoek bij Chengeta Wildlife
• Tessa Ullmann, onderzoeker bij het Sangha Pangolin Project

Conciatore, J., 2019. Tot 2,7 miljoen schubdieren worden elk jaar gestroopt voor schubben en vlees. [online] African Wildlife Foundation. Beschikbaar op: https://www.awf.org/blog/27-million-pangolins-are-poached-every-year-scales-and-meat[Geraadpleegd op 5 februari 2021].

Dounias, E. en Froment, A., 2011. Van foerageren naar landbouw bij hedendaagse bosjager-verzamelaars: gevolgen voor voeding en gezondheid. International Forestry Review, [online] 13(3), pp.294-304. Beschikbaar op: <https://www.cifor.org/publications/pdf_files/articles/ACIFOR1106.pdf > [Geraadpleegd 5 februari 2021].

Kriel, A., 2019. De tradities en overtuigingen die het bedreigde schubdier bedreigen. [online] Earth Journalism Network. Beschikbaar op:<https://earthjournalism.net/stories/the-traditions-and-beliefs-threatening-the-endangered-pangolin > [Geraadpleegd op 6 februari 2021].

Turner, A. en Grant, D., 2020. s Werelds meest verhandelde dier. Pangolins met Prof. Ray Jansen.. [podcast] De Wild Life Conservation Podcast. Beschikbaar op: <https://podcasts.apple.com/gb/podcast/this-wild-life-conservation-podcast/id1513139424?i=1000474443033 > [Geraadpleegd op 7 februari 2021].

Alice Péretié is een natuurfotograaf en verhalenverteller die gepassioneerd op zoek is naar manieren om mens en natuur te (her)verbinden. Website: aliceperetie.com